Γλωσσάριο Λειτουργικής


Browse the glossary using this index

Special | A | B | C | D | E | F | G | H | I | J | K | L | M | N | O | P | Q | R | S | T | U | V | W | X | Y | Z | ALL

Page: (Previous)   1  2  3  4  5  6  7  (Next)
  ALL

Μ

Μεγάλη Συναπτή (Τα Ειρηνικά)

Είναι μια σειρά από αιτήματα, που απευθύνονται προς το Θεό. Τα αιτήματα αυτά λέγονται από τον ιερέα συναπτώς (δηλαδή, το ένα ακολουθεί το άλλο) και για αυτό το λόγο ονομάστηκαν Συναπτή αίτηση. Μεγάλη Συναπτή ονομάστηκαν, για να διακρίνονται από τη λεγόμενη Μικρά Συναπτή ( Έτι και έτι ...). Τα ίδια αιτήματα ονομάζονται και Ειρηνικά , από την εναρκτήρια φράση του πρώτου αιτήματός τους (Εν ειρήνη του Κυρίου δεηθώμεν ...). Η Μεγάλη Συναπτή επαναλαμβάνεται καθημερινά στον Εσπερινό, στον Όρθρο, και στη Θεία Λειτουργία (όταν, φυσικά, τελείται η Θεία Λειτουργία).   Ως προς το περιεχόμενό τους, τα αιτήματα της Μεγάλης Συναπτής αναφέρονται στις βασικές υλικές ανάγκες του ανθρώπου και το φυσικό περιβάλλον. Έτσι, για παράδειγμα, στα αιτήματα αυτά γίνεται λόγος για την «ειρήνη του σύμπαντος κόσμου», την «ευκρασία των αέρων», την «ευφορία των καρπών της γης», ενώ ζητάμε από το Θεό και « καιρόν ειρηνικόν », που αποτελεί τη θεμελιώδη προϋπόθεση της ευόδωσης όλων των γεωργικών έργων. Σε όλα τα   αιτήματα της Μεγάλης Συναπτής ο χορός (δηλαδή ο λαός) απαντά στον ιερέα με την επανάληψη της φράσης: «Κύριε, ελέησον ». Η διαλογική παρέμβαση του λαού στα τελούμενα των ακολουθιών και των μυστηρίων της Εκκλησίας είναι ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα της Ορθόδοξης λατρείας και αποδεικνύει τη λατρευτική και λειτουργική ενότητα του εκκλησιαστικού σώματος, που αποτελείται από το σύνολο του κλήρου και του λαού.

Entry link: Μεγάλη Συναπτή (Τα Ειρηνικά)

Μεγαλυνάρια

Αρχίζουν συνήθως με τη λέξη « μεγάλυνον ». Μ ' αυτά προτρέπονται οι πιστοί να ανυμνήσουν τον Κύριο ή την Παναγία από καρδίας ή να εγκωμιάσουν τον Άγιο.

Entry link: Μεγαλυνάρια

Μεσονυκτικό

Είναι η ακολουθία, που διαβάζεται αμέσως μετά την έγερση από το βραδινό ύπνο. Σήμερα υπάρχουν τρεις παραλλαγές του Μεσονυκτικού : μία για τις καθημερινές ημέρες (από Δευτέρα έως και την Παρασκευή), μία για την ημέρα του Σαββάτου και, τέλος, μια για την ημέρα της Κυριακής (περιέχει Τριαδικό οκταώδιο κανόνα και Τριαδικά μεγαλυνάρια). Η σημερινή ακολουθία του Μεσονυκτικού της Κυριακής είναι μεταγενέστερη προσθήκη, γιατί στο Σαββαΐτικο τυπικό προβλέπεται η τέλεση αγρυπνίας όλες της Κυριακές του χρόνου. Από αυτό συνάγεται, ότι η ακολουθία του Μεσονυκτικού την ημέρα της Κυριακής, κατά τη σωστή τυπική τάξη, καταλιμπάνεται (δηλαδή δεν τελείται καθόλου), όπως, ακριβώς, συμβαίνει σε όλες τις άλλες αγρυπνίες του χρόνου.

Entry link: Μεσονυκτικό

Μηναία

Στα λειτουργικά αυτά βιβλία της Εκκλησίας μας είναι καταγεγραμμένος ο ετήσιος λειτουργικός κύκλος. Τα Μηναία είναι δώδεκα (12), δηλαδή ένα για κάθε μήνα του έτους. Κάθε Μηναίο περιέχει τις ακολουθίες όλων των ημερών κάποιου μήνα και με βάση το όνομα αυτού του μήνα διακρίνεται από τα υπόλοιπα (λέμε π.χ. το Μηναίο του Απριλίου). Αρχικά τα Μηναία περιείχαν τη σωστή τυπική τάξη των ακολουθιών τους. Όμως, δυστυχώς, στο πέρασμα των αιώνων δέχτηκαν πλήθος από προσθήκες, που σήμερα δημιουργούν σοβαρά προβλήματα στη σωστή τέλεση των ακολουθιών και αλλοιώνουν τη λατρευτική πράξη της Εκκλησίας. Μόνο το έμπειρο μάτι των ειδικών σε θέματα τυπικής τάξης μπορεί να διακρίνει με ασφάλεια τις προσθήκες αυτές μέσα στις ακολουθίες των Μηναίων και, τελικά, λίγοι είναι αυτοί, που μπορούν να κάνουν τις σωστές διορθώσεις κατά την τέλεση των ακολουθιών. 

Entry link: Μηναία

Ο

Οίκος

Τροπάριο ενός Κοντακίου, εκτός από το προοίμιο. Συνήθως είναι 24 Οίκοι (Ακάθιστος Ύμνος).

Entry link: Οίκος

Ό

Όρθρος

Αποτελεί (μαζί με τον Εσπερινό) τη σημαντικότερη ακολουθία του 24ώρου. Η χρονική της διάρκεια, αν τηρηθεί πιστά το τυπικό, φτάνει (και υπερβαίνει πολλές φορές) τις δύο ώρες, ενώ η τυπική της διάταξη είναι εξαιρετικά περίπλοκη. Ονομάζεται «όρθρος» γιατί   ο τελείται την ώρα του όρθρου. Όρθρος ονομάζεται το χρονικό διάστημα που μεσολαβεί ανάμεσα στην εμφάνιση του πρώτου φωτός της ημέρας (της αυγής) και στην ανατολή του ήλιου.

Entry link: Όρθρος

Π

Παρακλητική ή Οκτάηχος

Ο εβδομαδιαίος λειτουργικός κύκλος βρίσκεται καταγεγραμμένος στο βιβλίο που ονομάζεται Παρακλητική ή Οκτώηχος. Το βιβλίο αυτό χωρίζεται εσωτερικά σε οκτώ (8) όμοια μέρη. Το κάθε ένα από αυτά περιέχει ένα πλήρη και ανεξάρτητο εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο, που οι ύμνοι του ακολουθούν μουσικά έναν από τους οκτώ (8) βασικούς ήχους της βυζαντινής μουσικής. Έτσι, μέσα στην Παρακλητική κάθε ένας από τους οκτώ (8) ήχους της βυζαντινής μουσικής έχει και το δικό του, θα λέγαμε, εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο. Οι οκτώ (8) αυτοί εβδομαδιαίοι λειτουργικοί κύκλοι εναλλάσσονται διαδοχικά - ο ένας μετά τον άλλο - κατά την διάρκεια του έτους. Με τις ακολουθίες της Παρακλητικής τιμώνται οι εορτές του εβδομαδιαίου λειτουργικού κύκλου, ενώ οι ίδιοι ύμνοι επαναλαμβάνονται περιοδικά κάθε οκτώ (8) εβδομάδες. Αξίζει να σημειώσουμε, ότι ο εβδομαδιαίος λειτουργικός κύκλος, μέσα στην αναστάσιμη ακολουθία του Όρθρου της Κυριακής (αγρυπνία), κρύβει ένα μικρότερο λειτουργικό κύκλο, που θα μπορούσαμε να τον ονομάσουμε: Κύκλο των Εωθινών Ευαγγελίων.

Entry link: Παρακλητική ή Οκτάηχος

Πολυέλαιος

Ο Πολυέλαιος ψάλλεται στις μεγάλες εορτές, τα πανηγύρια και τις αγρυπνίες. Είναι από τα ωραιότερα μουσικά κομμάτια του Όρθρου. Αποτελείται από δύο πανηγυρικούς Ψαλμούς, τον 134ο και 135ο. Ο πρώτος αποτελεί μία πρόσκληση για δοξολογία του Θεού για τα θαυμάσια έργα Του στη φύση και την ιστορία. Ο δεύτερος κινεί και στα ίδια θέματα. Για το πολύ έλεος τού Θεού ονομάζεται Πολυέλεος.

Entry link: Πολυέλαιος

Προκείμενο

Η λέξη Προκείμενον (προ + κείμενον), στην ορολογία του Σαββαΐτικου τυπικού, δηλώνει τον ψαλμικό στίχο, που ψάλλεται ή αναγιγνώσκεται μέσα στη λατρεία της Εκκλησίας πριν από την ανάγνωση κάποιου κείμενου της Αγίας Γραφής. Διακρίνονται τα εξής είδη Προκειμένων: 

α). Τα καθ' ημέραν Προκείμενα της ακολουθίας του Εσπερινού. 

Ανήκουν στο εβδομαδιαίο λειτουργικό κύκλο και, ως εκ τούτου, βρίσκονται καταγεγραμμένα στο Ωρολόγιο το Μέγα και το Εγκόλπιον του Αναγνώστου. Είναι επτά (7), δηλαδή ένα για κάθε μία από τις ημέρες της εβδομάδας, και εναλλάσσονται κυκλικά στις καθημερινές ακολουθίες του Εσπερινού. Ψάλλονται σε διαφορετικούς ήχους και   επαναλαμβάνονται τρεις φορές. Πριν από την τρίτη επανάληψή τους, προηγείται από αυτά κάποιος ψαλμικός στίχος. 

β). Τα Μεγάλα Προκείμενα. 

Αυτά είναι: 1 ον. Τα δύο (2) πανηγυρικά Προκείμενα των μεγάλων Δεσποτικών Εορτών («Τις Θεός Μέγας...» και «Ο Θεός ημών, εν τω ουρανώ και εν τη γη...». 2ον Τα δύο (2) παρακλητικά Προκείμενα των Κατανυκτικών Εσπερινών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής («Μη αποστρέψης το Πρόσωπόν Σου...» και «Έδωκας κληρονομίαν...»). Τα Μεγάλα Προκείμενα ψάλλονται στις προβλεπόμενες ημέρες με αργό μέλος και σε διαφορετικούς ήχους το καθένα. Επαναλαμβάνονται τρεις φορές, ενώ, πριν από κάθε επανάληψή τους, προηγείται κάποιος ψαλμικός στίχος, όπως ακριβώς συμβαίνει και με τα Καθ' Ημέραν Προκείμενα του Εσπερινού. 

γ). Τα Προκείμενα των αποστολικών περικοπών. 

Ψάλλονται, σε διάφορους ήχους, πριν την ανάγνωση των αποστολικών περικοπών (Απόστολος). Τα Προκείμενα αυτά σπάνια ψάλλονται σε ακολουθίες (π.χ. στις Μεγάλες Ώρες). Τα συναντάμε, κατά κανόνα, κατά την τέλεση των διάφορων Μυστηρίων της Εκκλησίας, και, κυρίως, πριν από τις Αποστολικές Περικοπές του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας. Είναι καταγεγραμμένα στο λειτουργικό βιβλίο, που ονομάζεται Απόστολος. Στο τέλος κάθε αποστολικής περικοπής, εκτός από το Προκείμενό της, βρίσκεται και ένα Αλληλουιάριο, που, κατά τη σωστή τυπική τάξη, ψάλλεται μετά το τέλος της αποστολικής περικοπής και από πριν την ανάγνωση της ευαγγελικής περικοπής της Θείας Λειτουργίας. Κατά την ψαλμωδία του Αλληλουιαρίου γίνεται η έξοδος του Ιερού Ευαγγελίου. 

δ). Τα Προκείμενα των ευαγγελικών περικοπών. 

Τα συναντάμε στους Όρθρους των αγρυπνιών, πριν από την ανάγνωση της ευαγγελικής περικοπής (Τάξις του Εωθινού Ευαγγελίου). 

ε).Τα Προκείμενα των ακολουθιών της Μεγάλης Τεσσαρακοστής. 

Τα Προκείμενα αυτά είναι καταγεγραμμένα στο Τριώδιο. Ψάλλονται ή αναγιγνώσκονται μέσα στις καθημερινές ακολουθίες της Μεγάλης Τεσσαρακοστής, πριν από τα αναγνώσματα της Παλαιάς Διαθήκης. Ως προς αυτά τα Προκείμενα, είναι αξιοσημείωτο το εξής: Ακολουθούν τη φυσική σειρά των 150 ψαλμών του ψαλτηρίου (δηλαδή το 1 ο από αυτά προέρχεται από τον ψαλμό 1, το 2ο στη σειρά προέρχεται από τον ψαλμό 2, το 3ο από τον ψαλμό 3 κ.ο.κ).

Entry link: Προκείμενο

Προοιμιακός

Ως Προοιμιακός χαρακτηρίζεται 103ος ο ψαλμός (Ευλόγει η ψυχή μου τον Κύριον...), γιατί αποτελεί το προοίμιον (το πρώτο, δηλαδή, λατρευτικό στοιχείο) της ακολουθίας του Εσπερινού και - κατά μια γενικότερη έννοια - ολόκληρου του ημερήσιου λειτουργικού κύκλου. Ο ίδιος ψαλμός χαρακτηρίζεται και ως Λυχνικός Ψαλμός ή Ψαλμός του Λυχνικού, ενώ στη λαϊκή μας παράδοση ονομάζεται ο Αναβαλλόμενος (από τη γνωστή φράση του 2ου στίχου «...ο αναβαλλόμενος Φως ως ιμάτιον...»). Ο Προοιμιακός ψαλμός, ως προς το περιεχόμενό του, αποτελεί έναν ύμνο, που δοξάζει τη Σοφία και την Παντοδυναμία του Θεού. Αυτή η Σοφία και Παντοδυναμία του Θεού αποκαλύπτονται στον άνθρωπο μέσα από τη θεωρία του φυσικού κάλλους και της τελειότητας της δημιουργίας του υλικού κόσμου. Η κεντρική ιδέα του ψαλμού εκφράζεται με τη φράση: «...Ως εμεγαλύνθη τα έργα Σου Κύριε, πάντα εν σοφία εποίησας...». Η σύνδεση του συγκεκριμένου ψαλμού με την ακολουθία του Εσπερινού οφείλεται, κατά πάσα πιθανότητα, στη φράση: «...Εξελεύσεται άνθρωπος επί το έργον αυτού, και επί την εργασίαν αυτού εώς εσπέρας...». Ο Προοιμιακός ψαλμός διαβάζεται καθημερινά στην εσπερινή ακολουθία και καταλιμπάνεται μόνο κατά τη διακαινήσιμη εβδομάδα (δηλαδή, αυτή, που ακολουθεί την Κυριακή του Πάσχα). Τις ημέρες αυτές η ανάγνωσή του αντικαθίσταται με την ψαλμωδία (δεκάκις) του «Χριστός ανέστη εκ νεκρών...». Ενώ διαβάζεται ο Προοιμιακός ψαλμός, οι ιερείς διαβάζουν «μυστικώς» (χωρίς, δηλαδή, να τους ακούει κανείς) τις ευχές της ακολουθίας του Εσπερινού . Ειδικότερα, όλες οι λειτουργικές αιτήσεις του ιερέα τελειώνουν με την ανάγνωση μιας ευχής, που η κατάληξή της έχει Τριαδολογικό περιεχόμενο.

Entry link: Προοιμιακός


Page: (Previous)   1  2  3  4  5  6  7  (Next)
  ALL