Εισαγωγικό μάθημα
Για την τέλεση ενός εσπερινού, αρκεί μόνο το επιτραχήλιο ή και το φαιλόνιο, ενώ για τη τέλεση μιας Θείας Λειτουργίας οι κληρικοί ενδύονται όλη την ιερατική τους στολή. Αυτό επίσης εκφράζει και τη βαρύτητα της ακολουθίας που επιτελείται και γι’αυτό το λόγο στη Θεία Λειτουργία που κατέχει κεντρική θέση στην εκκλησιαστική ζωή, οι κληρικοί είναι πλήρως ενδεδυμένοι. Πέραν από τη ποσότητα, σημασία έχει και το χρώμα των ιερών αμφίων, το οποίο εναλλάσσεται ανάλογα με τις εκκλησιαστικές περιόδους. Έτσι τη Μ. Τεσσαρακοστή που είναι πένθιμη περίοδος, κυριαρχεί και ανάλογος ενδυματικός κανόνας, με συνήθη χρώματα το πορφυρό, το μοβ ή το μαύρο. Σε αντίθεση, την Αναστάσιμη περίοδο ή τις Κυριακές, το χρώμα που κυριαρχεί είναι το λευκό, το χρυσό ή οποιοδήποτε φωτεινό για να συμβαδίζει με το χαρμόσυνο μήνυμα της Ανάστασης του Κυρίου μας.
Γνωρίζατε ότι:
Τα άμφια επιτελούν πρακτικούς, αλλά και συμβολικούς σκοπούς και ανάλογα με το βαθμό ιεροσύνης, διαφέρει ο ποσότητα και η μορφή τους.
Ο Ιερέας
Ο δεύτερος βαθμός της ιερωσύνης, είναι αυτός του πρεσβυτέρου. Ο πρεσβύτερος έχει τα εξής άμφια: το στιχάριον, τα επιμανίκια, το πετραχήλι ή επιτραχήλιον, τη ζώνη, το φαιλόνιο και το επιγονάτιο.
 |
Το στιχάριο ή στοιχάριον είναι άμφιο, κληρικών κοινό και για τους τρεις βαθμούς της ιεροσύνης στην Ορθόδοξη Εκκλησία που περιβάλλονται κατά την διάρκεια τέλεσης ιερουργίας ως πρώτο και εσώτατο άμφιο. Οι πρεσβύτεροι και οι επίσκοποι φέρουν κατά κανόνα λευκό ενώ οι διάκονοι ποικίλου χρώματος με βραχύτερες χειρίδες (μανίκια). Το λευκό χρώμα του είναι σύμβολο της αγνότητας και της πνευματικής χαράς. Συμβολίζει επίσης τη φωτεινή περιβολή των Αγγέλων, το φως του Θεού, τη σάρκα του Χριστού και το καθαρό και αμόλυντο της ιερατικής τάξης. Κατά την ένδυση του στιχαρίου και των άλλων αμφίων λέγεται ο στίχος: «Αγαλλιάσσεται η ψυχή μου επί τω Κυρίω· ενέδυσε γαρ με ιμάτιον σωτηρίου, και χιτώνα ευφροσύνης περιέβαλέ με· ως νυμφίω περιέθηκέ μοι μίτραν, και ως νύμφην κατεκόσμησέ με κόσμω· πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Η πρώτη χρήση του στιχαρίου ως λειτουργικό ένδυμα μαρτυρείται από τον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο, ο οποίος χρησιμοποιεί γι’αυτό τη λέξη χιτωνίσκος. Η ονομασία του αμφίου αυτού προέρχεται κατά τον ψευδοΣωφρόνιο από το ρήμα ‘’έστηκε’’, γιατί έστηκεν (= είναι υπαρκτή) η χάρις του Θεού σε αυτό. Το χρώμα του είναι συνήθως λευκό, για να συμβολίζει την αγνότητα. Κατά τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης, φανερώνει τη φωτεινή περιβολή των αγγέλων και το φως του Θεού. Όταν είναι πορφυρό, συμβολίζει το αίμα που έριξε για εμάς ο ενανθρωπήσας Λόγος.
|
|---|
Γνωρίζατε ότι:
Το στιχάριον είναι το εσώτατο άμφιο και απαντάται και στους τρεις βαθμούς. Στην αρχαιότητα ήταν κοινό ένδυμα και για τους άνδρες και για τις γυναίκες.
.
 |
Το χαρακτηριστικό άμφιο του διακόνου είναι το ωράριον, η ονομασία του οποίου προέρχεται από το ρήμα orare που σημαίνει προσεύχομαι. Είναι μια μακριά ταινία υφάσματος που φοριέται από τον αριστερό ώμο, με τα δύο άκρα του να κρέμονται το ένα μπροστά και το άλλο
πίσω. Συμβολίζει τα φτερά των αγγέλων και γι’αυτό προήλθε η συνήθεια να κεντούν πάνω του τον τρισάγιο αγγελικό ύμνο "ΆΓΙΟΣ ΆΓΙΟΣ ΆΓΙΟΣ ΚΥΡΙΟΣ ΣΑΒΑΩΘ". Ακόμη συμβολίζει τη Παλαιά και τη Καινή Διαθήκη. Η Παλαιά απεικονίζεται πίσω
και η Καινή μπροστά. Το σήκωμα του ωραρίου, κατά τη διάρκεια των αιτήσεων είναι σημάδι προσευχής.
|
|---|
Το επιτραχήλιο είναι άμφιο του ιερέα και του επισκόπου στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Φοριέται στο λαιμό, εξ' ου και η ονομασία του (επί+τράχηλος). Συμβολίζει τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, που κατεβαίνει από επάνω. Γι' αυτό, ο ιερωμένος που το ενδύεται λέει: «Ευλογητός ο Θεός, ο εκχέων την χάριν αυτού επί τους ιερείς αυτού, ως μύρον επί κεφαλής, το καταβαίνον επί πώγωνα, τον πώγωνα του Ααρών, το καταβαίνον επί την ώαν του ενδύματος αυτού• πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Το πετραχήλι έχει τη μορφή του ωραρίου, αλλά έχει και τα δύο άκρα του εμπρός και φοριέται από το λαιμό. Συμβολίζει τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, που κατεβαίνει από επάνω. Σύμφωνα με τον άγιο Συμεών Θεσσαλονίκης, χωρίς πετραχήλι δε μπορεί να γίνει καμία τελετή, ούτε καν να διαβαστεί ευχή. Επίσης συμβολίζει το ζυγό του Χριστού, κάτω από τον οποίο οφείλει να βρίσκεται ο ιερέας. Τα κρόσσια που υπάρχουν στο κάτω άκρο του συμβολίζουν τις ψυχές των ανθρώπων του ποιμνίου τους, για τις όποιες είναι υπεύθυνοι και θα λογοδοτήσουν κατά την ήμερα της κρίσεως. Χωρίς το επιτραχήλιο δεν μπορεί να τελεστεί καμία ιεροπραξία. Η λέξη επιτραχήλιο είναι διαδεδομένη στη Δημοτική με την παρεφθαρμένη της μορφή «πετραχήλι». |
 |
|---|
 |
Η ζώνη του ιερέως ή απλά ζώνη είναι αυτή η επιμήκης λωρίδα υφάσματος η οποία τοποθετείται γύρω από τη μέση του ιερέως συγκρατώντας το πετραχήλι και στιχάρι. Ως άμφιο ενδύεται τόσο από τους πρεσβυτέρους όσο και από τους επισκόπους. Η ζώνη, εκτός από τη πρακτική της σημασία, να κρατά τα υπόλοιπα άμφια, συμβολίζει το πνευματικό καθήκον, την ευθύνη, τη δύναμη και την εγκράτεια του ιερέα και την ετοιμότητα που πρέπει να έχει ο ιερωμένος για την απόκρουση εχθρών της πίστης, αλλά αποτελεί επίσης και υπόμνηση της πνευματικής αποστολής και της ευθύνης τους. Όπως η κοινή ζώνη βοηθάει στις χειρωνακτικές εργασίες, έτσι και η ζώνη του Λειτουργού συμβολίζει την πνευματική δύναμη που παρέχεται από τον Θεό και τον ενισχύει στην τέλεση των Μυστηρίων και στον αγώνα για καθαρή και αμόλυντη ζωή. Κατά τη λειτουργική ένδυση, ο Ιερέας, απαγγέλλει μυστικώς το 17ο Ψαλμό (στ. 33) «Ευλογητός ο Θεός, ο περιζωννύων με δύναμιν, και έθετο άμωμον την οδόν μου, πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». |
|---|
Τα επιμάνικα ή επιμανίκια ή υπομάνικα (από την πρόθεση «επί» και τη λατινική λέξη «manus» (=χέρι) περιδένονται στα χέρια του ιερωμένου πιο πάνω από τον καρπό και συγκρατούν τα άκρα του στιχαρίου μαζί με τα υπόλοιπα άμφια. Μέχρι τον 13ο αιώνα τα φορούσαν μόνο οι αρχιερείς κατά το βάπτισμα. Σήμερα τα φοράνε και οι πρεσβύτεροι και οι διάκονοι. Συμβολίζουν τα δεσμά του Χριστού όταν οδηγούνταν στον Πιλάτο. Τα επιμανίκια άρχισαν να φοριούνται μετά την Άλωση και πιθανότατα προήλθαν από τους βυζαντινούς αυτοκράτορες. Συμβολίζουν όμως επίσης και την παντοδύναμη ενέργεια του Θεού και των Τιμίων Δώρων που προσφέρονται από τα χέρια που τα φορούν. Όταν φοράει το δεξί ο ιερωμένος λέει το χωρίο της Παλαιάς Διαθήκης (Έξοδος 15-6): «Η δεξιά σου χείρ, Κύριε, δεδόξασται εν ισχύϊ• η δεξιά σου, Κύριε, έθραυσεν εχθρούς• και τω πλήθει της δόξης σου συνέτριψας τους υπεναντίους. Πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Όταν φοράει το αριστερό, λέει το χωρίο 118-73 των Ψαλμών: «Αι χείρές σου εποίησάν με και έπλασάν με, συνέτισόν με και μαθήσομαι τας εντολάς σου. Πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». |
 |
|---|
 |
Το φαιλόνιο είναι το ένδυμα το οποίο ο ιερέας το φοράει πάνω από το Στιχάριον. Καλύπτει τους ώμους του ιερέως, δε φέρει μανίκια, ενώ στο έμπροσθεν μέρος καταλήγει ως μέση του κορμού του πρσβυτέρου, ενώ στο οπίσθιο είναι επιμήκες και φτάνει ως την φτέρνα. Συνήθως φέρει δύο χρωματισμούς, λευκό και κόκκινο, ενώ πάνω του εικονίζονται σταυροί γι'αυτό και παλιά λεγόταν πολυσταύριο και ενεδύονταν με αυτό και οιεπίσκοποι. Μπήκε στη λειτουργική χρήση πριν τον έβδομο αιώνα. Συμβολίζει τον άρραφο χιτώνα του Χριστού. Ο άγιος Συμεών αναφέρει πως φανερώνει τη χάρη που χορηγείται από το Άγιο Πνεύμα.Κατά την τελετουργική ένδυσή του ο ιερέας, το φαράει τελευταίο ενώ απαγγέλει το ψαλμικό (131,9) «Οι Ιερείς σου, Κύριε, ενδύονται δικαιοσύνην, και οι όσιοί σου αγαλλιάσει αγαλλιάσονται. Πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν». Σ' όλες τις αρχαίες τοιχογραφίες οι Επισκόποι παρίστανται πάντα φέροντας Φαιλόνιο. |
|---|
Αρχιερέας
Ο επίσκοπος φέρει επτά άμφια, αριθμός που συμβολίζει τη πληρότητα. Έχει τα ίδια άμφια με τον πρεσβύτερο, με μόνη διαφορά το ωμοφόριο και το σάκκο, που αντικαθιστά το φαιλόνιο. Το ωμοφόριο, που όπως μαρτυρεί και η ίδια η λέξη φοριέται στους ώμους, μαρτυρείται ήδη από τον τέταρτο αιώνα. Υπάρχουν δύο είδη, το μεγάλο και το μικρό. Το μεγάλο το φορά ο επίσκοπος μέχρι την ανάγνωση του Αποστόλου. Κατά τη διάρκεια του Ευαγγελίου δε φορά ωμοφόριο, σε ένδειξη σεβασμού, καθώς με το Ευαγγέλιο μιλά ο ίδιος ο Χριστός. Έπειτα φορά το μικρό ωμοφόριο. Συμβολίζει το πλανηθέν πρόβατο και παραπέμπει στη παραβολή του ‘’Καλού Ποιμένα’’, ο οποίος παίρνει στους ώμους του το πλανηθέν πρόβατο για να το σώσει. Αντίθετα με το αρχαίο αυτό άμφιο, ο σάκκος είναι πολύ μεταγενέστερος. Αρχικά το άμφιο αυτό το φορούσε μόνο ο Πατριάρχης τρεις φορές το χρόνο. Πιθανώς προήλθε μετά από αυτοκρατορική παραχώρηση. Μετά την Άλωση, η χρήση του γενικεύθηκε σε όλους τους επισκόπους. Συμβολίζει τη χλαίνα της ύβρεως του Κυρίου και τα δώδεκα κουδουνάκια του συμβολίζουν τη διδασκαλία των Δώδεκα Αποστόλων, την οποία συνεχίζουν οι επίσκοποι. Τέλος, αξίζει να παραθέσουμε μια φράση του αγίου Συμεών Θεσσαλονίκης: ‘’Ἐπί καί τά ἱερά ἄμφια χάριν ἔχουσι θείαν, καί σημασίαν πνευματικήν ἕκαστον τούτων ἔχει τινά, καί δι’ ευλογίας ἀρχιερατικῆς ἕκαστον τούτων δίδοται’’.
 |
Είναι πλατιά λωρίδα υφάσματος. Φοριέται πάνω στους ώμους (εξ ου και ωμοφόριο, ώμος+φέρω). Υπάρχουν δύο είδη, το μεγάλο και το μικρό. Το μεγάλο είναι πιο μεγαλοπρεπές και το φορά ο επίσκοπος στη Θεία Λειτουργία μέχρι την ανάγνωση του Αποστόλου. Κατά την ανάγνωση του Ευαγγελίου δεν φορά ωμοφόριο, σε ένδειξη σεβασμού, καθώς με το Ευαγγέλιο μιλά ο ίδιος ο Χριστός. Από τον Χερουβικό Ύμνο και μετά φοράει το μικρό. Το ωμοφόριο παραπέμπει στην παραβολή του «Καλού Ποιμένα», ο οποίος παίρνει στους ώμους του το πλανηθὲν πρόβατο για να το σώσει. Το ωμοφόριο συμβολίζει ακριβώς αυτό το πρόβατο, την αμαρτωλή ανθρωπότητα, γι' αυτό και συνηθίζεται (ή τουλάχιστον συνιστάται) να κατασκευάζεται με μαλλί προβάτου. Φορώντας το ο επίσκοπος γίνεται μιμητής του Ποιμένος Χριστού. Τέλος, οι σταυροί του ωμοφορίου καταδεικνύουν πως ο κάθε επίσκοπος πρέπει να σηκώνει το σταυρό του και να ακολουθεί τον Εσταυρωμένο Χριστό. Γι' αυτό και ενδύεται το ωμοφόριο με τα εξής λόγια "Επί τον ώμον Χριστέ την πλανηθείσαν άρας φύσιν, αναληφθείς τω Θεώ και Πατρί προσήγαγες, πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. Αμήν. |
|---|
Ένδυμα πολυτελές και βασιλικό, αποτελεί τμήμα της αρχιερατικής στολής. Ετυμολογικά η λέξη αποδίδεται στην εβραϊκή λέξη «σακ» που σημαίνει «το ένδυμα της μετάνοιας και ταπείνωσης». Το ύφασμα σχηματίζει σταυρό με οπή στο κέντρο, απ' όπου διέρχεται η κεφαλή του επισκόπου,όταν το φορά. Το μισό ύφασμα κρέμεται έμπροσθεν και το άλλο ήμισυ όπισθεν του αρχιερέα. Οι διάκονοι ή υποδιάκονοι ενώνουν την εμπρός και πίσω πλευρά του σάκκου με κωδωνίσκους αντί κομβίων στα πλάγια και κάτω από τα μανίκια. Φέρει δώδεκα κουδουνάκια, που συμβολίζουν τη διδασκαλία των δώδεκα αποστόλων, την οποία συνεχίζουν οι επίσκοποι. Ο σάκκος συμβολίζει τη χλαίνα της ύβρεως του Κυρίου. |
 |
|---|
 |
Η μίτρα είναι τύπος ενδύματος της κεφαλής, δεν θεωρείται άμφιο, αλλά έμβλημα του επισκοπικού βαθμού. Το σχέδιό της (του κλειστού στέμματος με σταυρό) βασίζεται στο στέμμα των Αυτοκρατόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και η χρήση της ξεκίνησε μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, ως σύμβολο της συνέχειας της πολιτικής οργάνωσης από την εκκλησιαστική. Καθιερώθηκε ουσιαστικά μετά τον 16ο αιώνα. Ο αρχικός της συμβολισμός ήταν το ακάνθινο στεφάνι, το οποίο φόρεσε ο Χριστός πριν τη Σταύρωση. Συμβολίζει όμως και το βασιλικό αξίωμα του Κυρίου, με την έννοια ότι ο αρχιερέας που τη φοράει είναι η ζώσα εικόνα του Χριστού μέσα στην Εκκλησία. Ενδυόμενος ο Αρχιερέας τη Μίτρα, εκφωνείται Έθηκας επί την κεφαλήν αυτού στέφανον εκ λίθων τιμίων, ζωήν ητησαντό σε και έδωκας αυτού μακρότητα ημερών εις αιώνας αιώνων, πάντοτε νυν και αεί και εις τους αιώνας των αιώνων. |
|---|