Η Μεγάλη Εκτενής και τα Κατηχούμενα
«Κατηχούμενοι» ονομάζονταν εκείνοι που είχαν εκφράσει την επιθυμία να βαπτιστούν και που παρακολουθούσαν τις «Κατηχήσεις», μάθαιναν δηλαδή την πίστη. Αυτοί μετείχαν στη θεία Λειτουργία μέχρι τα Αναγνώσματα και έπειτα αποχωρούσαν καθώς δεν ήταν βαπτισμένοι, ικανοί δηλ. να κοινωνήσουν των μυστηρίων. Πριν αποχωρήσουν από το Ναό, διαβαζόταν η ευχή της «απολύσεως» των Κατηχουμένων, τη στιγμή που εκείνοι έσκυβαν το κεφάλι τους για να δεχτούν την ευλογία του Επισκόπου ή του ιερέα.
Στη σύγχρονη, όμως, εποχή, κατά την οποία δεν υπάρχουν Κατηχούμενοι με την αρχαία έννοια, η ευχή περιλαμβάνει πρώτιστα όλα τα νήπια των χριστιανών γονέων που δεν έχουν βαπτιστεί. Όσους κατηχούνται ανά τον κόσμο στις ιεραποστολές. Όσους ψάχνουν την αλήθεια. Αλλά και τους ίδιους τους πιστούς οι οποίοι αν και βαπτισμένοι, παραμένουμε στην ουσία «Κατηχούμενοι», διότι έχουμε ανάγκη μιας μεταβαπτισματικής βαθύτερης μυήσεως στην πίστη. Η ευχή της απολύσεως των Κατηχουμένων υπενθυμίζει τη διαρκή ανάγκη μαθητείας στο περιεχόμενο της πίστεως και την «πρόκληση» για συνεχή τελείωση της χριστιανικής ζωής.
Γνωρίζετε ότι:
Η ευχή αυτή καταγράφει συνάμα τη θεολογία του Βαπτίσματος: είναι «το λουτρό που αναγεννά τον άνθρωπο», η «συγχώρηση των αμαρτιών» και η «απόκτηση της άφθαρτης ζωής». Μέσα από τις έννοιες αυτές, το Βάπτισμα, σύμφωνα μὲ τὴν ἐντολὴ τοῦ Κυρίου, προβάλλεται ως η νέα ζωή για τον πιστό, η οποία επεκτείνεται δια του Χριστού στην αιωνιότητα.
Ταυτόχρονα η ευχή περικλείει την έννοια της Εκκλησίας ως «Σώματος». Το Σώμα προσεύχεται εκτενώς, αγωνιά, αδημονεί για όσους δεν αποτελούν ακόμα μέλη αυτού του «Σώματος του Χριστού»!
Οι ευχές υπέρ των Κατηχουμένων στο σημείο αυτό μόνο ιστορική σημασία έχουν μας θυμίζουν ότι οι Κατηχούμενοι και γενικά οι μη βαπτισμένοι είχαν το δικαίωμα να παρακολουθούν την Θεία Λειτουργία μέχρι του σημείου αυτού. Ερμηνεύοντας το σημείο αυτό ο αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέγει: «Τους αμύητους είργομεν (= εμποδίζουμε) ουκ επειδή ασθένειαν κατέγνωμεν των τελουμένων, αλλ’ επειδή ατελέστερον οι πολλοί προς αυτά διάκεινται». Είναι χαρακτηριστικά τα αιτήματα της Εκκλησίας υπέρ των Κατηχουμένων: Εύξασθε οι Κατηχούμενοι τω Κυρίω. Οι πιστοί υπέρ των Κατηχουμένων δεηθώμεν, ίνα ο Κύριος αυτούς ελεήση. Κατηχήση αυτούς τον λόγον της αληθείας. Αποκαλύψη αυτοίς το Ευαγγελιον της δικαιοσύνης. Ενώση αυτούς τη Αγία αυτού Καθολική και Αποστολική Εκκλησία ...». Οι ευχές υπέρ των Κατηχουμένων λέγονται σήμερα μόνο στην Θεία Λειτουργια των Προηγιασμενων. Στο σημείο αυτό τελειώνει η Λειτουργία των Κατηχουμένων Πρέπει να σημειωθεί ότι ως το σημείο αυτό οι δύο Λειτουργίες του Αγ. Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Μεγ. Βασιλείου είναι απαράλλακτες. Στο τμήμα της Λειτουργίας των Πιστών διαφέρουν μόνον ως προς τις ευχές. Οι ευχές του Μεγ. Βασιλείου είναι εκτενέστερες και θεολογικώτερες.