Γενικά
Θεία Λειτουργία των Πιστών
Στο σημείο αυτό αρχίζει το δεύτερο τμήμα της θείας Λειτουργίας, που ονομάζεται «Λειτουργία των πιστών», διότι- από το σημείο αυτό και εξής- στο ναό παρέμεναν μόνο οι βαπτισμένοι πιστοί.
Έφθασε η στιγμή, κατά την οποία ο ιερέας θα μεταφέρει τα Τίμια Δώρα από την Πρόθεση στην αγία Τράπεζα. Πριν από τη μεταφορά, που ονομάζεται «Μεγάλη Είσοδος», ο ιερέας αναπέμπει την ευχή του Χερουβικού ύμνου.
Η Μεγάλη Είσοδος ερμηνεύτηκε συμβολικά είτε ως η θριαμβευτική είσοδος του Χριστού στα Ιεροσόλυμα, είτε ως η πορεία του Κυρίου προς το Πάθος, είτε ως η μεταφορά του Σώματος του Κυρίου στον τάφο για τον ενταφιασμό Του. Ὁ Ἱερέας ἐνῶ εἰσοδεύει ἀνάμεσα ἀπὸ τοὺς πιστοὺς εὔχεται νὰ θυμηθεῖ ὁ Κύριος καὶ Θεὸς ὅλον τὸν κόσμο στὴ Βασιλεία Του. Καὶ καθὼς οἱ Ψάλτες ὁλοκληρώνουν τὸν Χερουβικὸ ὕμνο, ὁ ἱερέας αποθέτει τὰ Δῶρα ἐπάνω στὴν Ἁγία Τράπεζα, ἐπὶ τοῦ ἱεροῦ Ἀντιμνησίου.
Μετά τη Μεγάλη Είσοδο ακολουθούν τα Πληρωτικά, τα οποία ονομάστηκαν έτσι από την πρώτη προσευχή που ξεκινά με το «Πληρώσωμεν τὴν δέησιν ἡμῶν τῷ Κυρίῳ».
Με την προτροπή του ιερέως να φυλάξουν καλά, με σύνεση και προσοχή τις πόρτες του Ναού μήπως εισέλθουν αμύητοι στην πίστη, ξεκινάει η ομολογία της πίστης.
Πρώτο στοιχείο της αγίας Αναφοράς είναι η ευχή της Αναφοράς, η οποία αναγινώσκεται σε δύο τμήματα που διακρίνονται με την παρεμβολή του Επινίκιου ύμνου.
Αφού ολοκληρώθηκε η ομολογία της πίστεως ο ιερέας θα παρακαλέσει το Άγιο Πνεύμα να έρθει πρώτα πάνω στους πιστούς και έπειτα στα Τίμια Δώρα, ώστε να μεταβληθούν σε Σώμα και Αίμα του Χριστού. Πριν όμως απ᾽ όλα, θα προηγηθεί η προτροπή να σταθούν όλοι καλά και με σεβασμό και Ειρήνη για να προσφέρουν έτσι όλοι μαζί την θυσία στο Θεό.
Ὁ ἐπινίκιος ύμνος αὐτὸς βρίσκεται στο βιβλίο του Ησαΐα κεφάλαιο 6, στίχος 3.
Στο δεύτερο τμήμα της ευχής της Αναφοράς όλα δοξολογούν τη Σάρκωση και το σωτηριώδες έργο του «Μονογενούς Υιού» του Θεού.
Ἀκούμε τώρα τοὺς ἱδρυτικοὺς λόγους τοῦ φοβεροῦ Μυστηρίου.
Η ευχή της Επικλήσεως του Αγίου Πνευματος να αγιάσει τα προσφερόμενα και να τα καταστήσει Σώμα και Αίμα Χριστού αποτελεί την κεντρική πράξη της θείας Λειτουργίας και την κορύφωση του Μυστηρίου.
Στη θεία Λειτουργία, με τις ευχές και τις τελετουργίες ἀνανεώνεται πάντοτε η μνήμη των έργων που έπραξε ο Χριστός για τη σωτηρία των ανθρώπων. Έτσι, οι πιστοί που συμμετέχουν στη θεία Λειτουργία δεν σκέπτονται απλά τη θυσία του Χριστού, αλλά τη ζούνε.
Η αναίμακτη θυσία προσφέρεται για όλους. Ως δοξασμός για τους Αγίους και ιδιαίτερα για την Θεοτόκο, για τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, για τους Αποστόλους. Και ως ικεσία για όσους έχουν κοιμηθεί, αλλά και για τους ζωντανούς, για όλη την οικουμένη, για όλες τις υλικές και πνευματικές ανάγκες των ανθρώπων και πάντων και πασών.
Μετά από την ανάμνηση των αγίων μορφών στην ιστορία της Εκκλησίας και μετά από τη δοξολογία του Θεού για την ύπαρξή τους, η δεύτερη ευχή των Διπτύχων εύχεται γιὰ κάθε ἐπισκοπὴ ὀρθόδοξη γιὰ ὅλη τὴν οἰκουμένη, για κάθε ἄνθρωπο, γιὰ εκείνους που ευρίσκονται σε ανάγκες.
Αρχίζει η προετοιμασία για τη θεία Μετάληψη του ιερέα και των πιστών. Ο ιερέας αναπέμπει μια σειρά από δεήσεις και παρακαλεί τον Θεό να στείλει στον ίδιο αλλά και στους πιστούς τη Χάρη Του και να τους προετοιμάσει για την Θεία Κοινωνία.
Ο ιερέας εξέρχεται από το άγιο Βήμα και προσκαλεί το λαό να προσέλθει στη Μετάληψη θέτοντας τρεις προϋποθέσεις: να υπάρχει «φόβος Θεού», «πίστη» και «αγάπη».
Τώρα ο ιερέας ευχαριστεί το Θεό για τη θεία Μετάληψη τόσο του ιδίου, όσο και των πιστών.
Στους πρώτους αιώνες η θεία Λειτουργία τελείωνε με τη φράση του ιερέα «Εν ειρήνη προέλθωμεν» (ας φύγουμε ειρηνικά). Η φράση αυτή σήμαινε το τέλος της ευχαριστιακής συνάξεως και την απόλυση των πιστών.
Η θεία Λειτουργία έφθασε στο τέλος της. Ο ιερέας αφού ευλογήσει σταυροειδώς το λαό και ευχηθεί να έλθει η ευλογία του Κυρίου, τελεί την «απόλυση» της Λειτουργίας. Αφού ομολογήσει δηλαδή ότι σεβόμαστε τον μόνον αληθινό Θεό που μόλις γευτήκαμε, μνημονεύει πολλούς πρεσβευτές Αγίους, κυρίως δε τη Θεοτόκο, την Παναγία Μητέρα του Θεού.
Μετά από τη θεία Μετάληψη των πιστών ο,τι περίσσευσε στο Ποτήριο, το υπόλοιπο του Σώματος και Αίματος του Κυρίου, οι μερίδες των Αγίων και των ψυχών «καταλύονται» από τον ιερέα. Και τούτο διότι το περιεχόμενο του Ποτηρίου είναι ιερό και δεν επιτρέπεται να αφαιρεθεί με άλλο τρόπο, παρά μόνον με τη μετάληψή του.